قبول که از مهمترین معضلات پژوهش، پیش‌داوری‌های محققان است؛ اما این جزمیات و باورهای راسخ در ذهن و زبان، نه از تاریخ‌خوانی برآمده و نه با صرف تاریخ‌دانی، برآمدنی است. قصه پژوهش در نقلیات و انسانیات هم مانند تجربیات، حکایت هماغوشی شبانروزی محقق با شاهد پرده‌نشینی است که گاهی با تسامح و شوخی می‌توانیم «مبادی مابعد الطبیعی فهم تاریخ» صدایش کنیم. فی الحال که گویا کرسی‌نشستگان اجازه دارند خاستگاه این پیش‌فرض‌ها را هر چه می‌خواهند بخوانند و ما کشتی‌شکستگان را معذور دارند.
باری تجربه بشر هم گواه آن است که شواهد تاریخ با همه جور عقل و باوری سازگار است. خود ببینید که روایات تاریخی نه ایمان ملحدان را به چاله چالش کشیده است و نه جزمیات مذاهب را در چاه تناقض افکنده است.
من هنوز هم که هنوز است گاهی در میان شمارش گوسفندان و ستاره‌ها، به این فکر می‌کنم که آن بی‌طرفی آکادمیک که می‌گویند، چگونه توانست راهش را از دین لا ادریان جدا کند؟ شما را به خدا اگر سه‌گانه ناتنی ایمان و انکار و تردید را چهارمی هست، به ما هم نشان دهید؛ و اگر نیست، کدام فاهمۀ بشری را سراغ دارید که در فرایند فهم، رها از شاکلۀ باورهای خویش فلسفه‌ای بافته باشد؟ دعوی و داعیۀ فراغت از پیش‌فرض‌ها، فسانۀ فرزانگانی است که گفتند و در خواب شدند.
اکنون و ظاهراً هیچ وقت ما را جواز و جایگاه این نیست که در مذاهب سه‌گانه فهم، فتوایی دهیم و سواد اهل تحقیق را به تقلید از یکی بخوانیم که این اجابت و دعوی نه خواندنی است و نه شنیدنی. اما این قدر هست که می‌توانیم با زحمت، گاهی چشمان‌مان را بگشاییم و در این ظلمات زلف، گره‌ها را بشماریم؛ بانگ جرسی باشد یا نباشد.
نفس گرم جناب جعفریان این دل تبدار را به هذیان واداشت. جدّی نگیرید.