{شعر}حسنت به اتفاق ملاحت جهان گرفت آری به اتفاق جهان میتوان گرفت افشای راز خلوتیان خواست کرد شمع شکر خدا که سر دلش در زبان گرفت خواهم شدن به کوی مغان آستین فشان زین فتنهها که دامن آخرزمان گرفت می خور که هر که آخر کار جهان بدید از غم سبک برآمد و رطل گران گرفت{/شعر}{چپ}حافظ{/چپ} {وسط}{/وسط} مدتی بود که از میان رهاوردهای آقای طباطبائی از نمایشگاه کتاب تهران عنوانی در ذهنم مانده بود: «الروحانیة فی أرض النبلاء: کیف أثرت إیران فی أدیان العالم» (ریتشارد فولتز، الدار العربیة للعلوم – ناشرون، بیروت، 1428ه - 2007 م) و هر روز از کنارش با گوشه چشمی می‌گذشتم. هر چند به یاد می‌آوردم که همانجا ایشان از جنجالی بودن این کتاب و گزارش بی بی سی فارسی درباره‌اش برایم گفته بود[1] تا این که در شماره پیشین نشریه «اطلاعات حکمت و معرفت» مصاحبه‌ای خواندم با آقای ریچارد فولتس. با نگاهی گذرا به محتوای مصاحبه، به دعاوی غریب و تأمل برانگیزی برخوردم. مثل این که ایران در مسیر جاده ابریشم با تزریق مضامین و عناصر ادیان باستانی خویش باعث تغییر در آموزه‌های ادیان یهود و مسیحیت و اسلام شده و فی المثل اندیشه رستاخیز و وعده پاداش و تقابل خیر و شر در عالم از اندیشه ایرانی به یهودیان در بند هخامنشیان، و از آن جا به مسیحیت و سرانجام به اسلام رسیده‌است. این امر باعث شد که به سراغ کتاب بروم. مرور کتاب سؤالات و ابهامات بیشتری در ذهنم ایجاد کرد. دیدم بی‌فایده نیست اگر این موارد را با خوانندگان گرامی هم در میان بگذارم.این ترجمه عربی تصادفا با حمایت مالی (و پرداخت کلیه حقوق به ناشر و مؤلف متن اصلی) توسط بنیاد نکست پیچ (Next Page Foundation) در قالب پروژه ترجمه‌های جنوب ـ جنوب (South-South Translations) و به قلم بسام شیحا (شخصی گمنام و گویا با نامی مستعار)به انجام رسیده‌است. بنیاد نکست پیج بوداپست، وابسته به مؤسسه جامعه باز (Open Society Institute) متعلق به آقای جرج سوروس، سرمایه‌دار یهودی مجار تبار آمریکایی است که این روزها بر سر ماجرای دستگیری و اعترافات همکارانش در ایران در رسانه‌ها و محافل درباره‌اش بسیار گفتند و نوشتند. این کتاب نخستین عنوانی است که از 7 عنوان برگزیده دور اول[2] این پروژه منتشر می‌شود. بنیاد نکست پیج با ادعای ابتکار در ارتقای کیفی ترجمه و نشر کتاب، پس از مطالعات مفصل در باب ذهن و ذائقه کتابخوانی عرب زبانان و ارزیابی آماری نمایشگاه‌های کتاب کشورهای عربی[3] ، برای هموار ساختن شاهراه فکر و فرهنگ از میراث سرزمین‌های ثروتمند به دنیای عرب ، این عناوین را برگزیده‌است. لابد این پروژه هم همچون دیگر اقدامات جورج سوروس، این مصلح کل، در راستای بهداشت عمومی و پرورش گوسفند درکشورهای عرب‌زبان برنامه‌ریزی شده‌است. از باب اتفاق، متن اصلی کتاب را انتشارات وان ورلد (OneWorld) در سال 2004 میلادی منتشر نموده‌است(Spirituality in the Land of the Noble: How Iran Shaped the World's Religions). این بنگاه انتشاراتی را آقای نوین دوستدار (Novin Doostdar) با همکاری همسرش ژولیت مابی (Juliet Mabey) به سال 1986 در آکسفورد تأسیس کرده‌است. ایشان یکی از چهره‌های سرشناس بهایی است و سمت و سوی فعالیت‌های این بنگاه انتشاراتی نیز (همچون نامش که دعوی وحدت جهانی آدمیان است) علاوه بر عناوین بسیاری در آثار بهایی، دقیقاً در راستای آموزه‌ها و اهداف بهاییت جهت‌گیری شده‌است. باز هم تصادفاً آقای فولتز در سپاسگزاری‌های مقدمه کتاب از آقای موجان مومن[4](moojan momen)، نویسنده شناخته شده بهایی که اثری معروف[5] هم درباره شیعیان دارد، در کنار نویسنده ایرانی مشهور دیگری منسوب به لابی بهاییت و تعدادی از همکاران همین آقا در ایرانیکا نام می‌برد.

از قضای روزگار آقای فولتز هنوز از راه نرسیده و گرد راه ننشانده، در نخستین بندهای مقدمه کتاب، بهاییت را با تأکید بسیار، مدرن ترین و برترین ادیان جهان می‌شمارد. وی آورده است:

«أخیراً هناک الدین البهایی، وهو اعتقاد دینی عصری بدون أدنی شک، لأن مقاربته العالمیة، وأکثر من ذلک محاولاته للاندماج مع الثقافات الأخری تتفوق علی کل ما سبقها من أدیان. »[6](ص 10).

وی در ادامه (و لابد از باب دفع دخل مقدر)، تنها ریشه‌های بازمانده ایرانی در این آیین زمین‌گیر را باغهای به سبک ایرانی بهاییان در عکا و حیفای اسرائیل می‌داند.

نویسنده در مطاوی اثر فانتزی خویش جا به جا در کار دادخواهی جمعیت در بند و ستمدیده بهایی می‌رود و با صغری کبری چیدنی دراز دامن و استناد به گزارش‌های آمریکایی حقوق بشر از فلان بهایی ایرانی که نتوانست با مطلوبه‌اش رسما ًازدواج کند یا در مدرسه‌ای راهش ندادند، سخن می‌گوید. وی با لحنی موهن رفتار حکومت ایران را در مواجهه با بهاییت خنده دار و مسخره‌آمیز می‌نامد و استقرار صرفاً تصادفی مراکز بهایی را در اسرائیل از جمله مستمسکات مضحک ایرانیان در توهم افسانه معاضدت صهیونیسم، بریتانیا و بهاییت می‌شمارد.

صد البته که معهود نیست در کتابهای داستان ( ولابد در ژانر علمی- تخیلی)، وقایع و نظرات و حکایات را مستند کنند. هم از این روست که در این کتاب، در بحث از ادیان جز توضیح پاره‌ای تعابیر و لغات، ارجاع به چند مرجع عمومی برای مطالعه بیشتر بسنده است. هر چند آقای فولتز خود در مصاحبه با اطلاعات حکمت گفته‌اند که پس از سالیان سال که دور از خانه و کاشانه در کار موسیقی و طرب بوده‌[7]، بر حسب اتفاق آشنایی با چند دانشجوی ایرانی سر از دانشگاه و زبان فارسی و زبانشناسی کاربردی درآورده‌اند و هم اکنون هم خیلی سریع از موضوعی خسته و دلزده شده و به بابی متفاوت می‌پردازند (هم اکنون حیوانات و محیط زیست). این همان شکیبایی، دقت و تخصصی است که در پژوهش علمی لاجرم است و ایشان لابد از باب قوت قوه حدس و لطف سخن خداداد دفعتاً نفس الأمر وقایع برایشان مکشوف می‌افتد و فی البداهه در آن شعری می‌سرایند. بگذریم از این که انصافاً عنوان دقیق و تخصصی و در عین حال جهان‌شمول کتاب هم (هر چند با محتوای آن چندان مربوط نباشد)، هیچ شباهتی به تیترهای عامه‌پسند نشریات زرد ندارد. نه اینکه در غرب از دقت در انتخاب عناوین کتابها و مقالات خبری نیست، لکن همه‌اش آنی نیست که می‌نمایند. طرفه آن که این حضرت اجل همچو شیری در بادیه بسی بر خود مفتخر و مبتهج بود که بر کرسی‌ای تکیه کرده‌است که روزگاری میزبان هانری کربن بوده است در انجمن دوستی ایران و فرانسه. این یکی شیری است کآدم می‌خورد.

و اما بشنوید حکایت فتوحات نه مکیه که لابد اصفهانیه[8] این آخرین شوالیه ملکه بریتانیا را (پس از عبد البهاء و سلمان رشدی) در باب اسلام. آقای فولتز می‌نویسد[9]:

«رغم أن محمد لم یکن له فیما یبدو أی اتصال مباشر مع أیة جماعة دینیة ایرانیة إلا أن الأفکار الإیرانیة کانت جزءاً من الثقافة العربیة مسبقاً حتی أن بعضاً منها مذکور فی القرآن نفسه. فالاعتقاد الإسلامی بالجنة والنار والحساب الختامی ... وجسر الموت(؟) والمیل للاعتقاد بالصراع الأخیر بین الخیر والشر ومجیئ المسیح المخلص وانتصار الخیر فی نهایة الزمان بالإضافة إلی الطقوس المتعلقة بالطهارة کلها یعتقد بأنها من أصول ایرانیة. کما أن الصلوات الیومیة الخمس التی أصبحت التعبیر الأکثر وضوحاً عن التقوی الإسلامیة تشبه شعائر زرادشتیة قدیمة. وهنالک القصة الإسلامیة الشهیرة التی تتحدث عن الرحلة اللیلیة الإعجازیة المعراج التی قام بها محمد إلی السماء إذ إنها تشبه حکایة فارسیة قدیمة هی حکایة آردا فیراز... والاعتقاد الإسلامی بأن مقتل السید المسیح علی الصلیب لیس إلا عملیة ظاهریة مستمد من المانویة إلی جانب فرض الزکاة الإسلامی. کما أن الملاکین هاروت وماروت المذکورین فی القرآن یشبهان هارفاتات وأمیرتات الزرادشتیین. وأخیراً فاللغة القرآنیة العربیة نفسها تتضمن عدداً من الکلمات الفارسیة الدخیلة» (ص 146-147)

وی در ادامه داستان با توضیحی در باب گرایش ویژه محرومان و فقرا به محمد(ص)، می‌افزاید:

« من قاعدته الجدیدة فی یثرب تمکن النبی و أصحابه من شن غارات علی قوافل مکة التجاریة و بناء قوتهم الإقتصادیة ... إذ یمکننا قراءة فعل الضعفاء التقلیدی للأقویاء الذی یدعی بالعربیة إسلام.»

چشم اولیای امور روشن به این مژده که آقای فولتز علاوه بر سفرها و سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های مکرر در نشریات، خبرگزاری‌ها و مجامع ایران و انتشار و ترجمه آثارشان[10] اخیراً بر اساس مذاکرات و تصمیمات رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در کانادا در حال تصاحب کرسی جدید التأسیس ایران‌شناسی در دانشگاه کنکوردیا هستند. متن خبر را از سایت رسمی رایزنی می‌آورم (انواع اغلاط ویرایشی و نگارشی عیناً نقل می‌شود):

« دیدار رایزن فرهنگی سفارت ج. ا. ایران در اتاوا با پروفسور فولتز در محل سفارت (June 22, 2007): طی جلسه ای که در مورخ 29/3/86 بمنظور پیگیری توافقات قبلی در مورد راه اندازی بخش ایران شناسی(با رویکرد تاریخی) و نیز بررسی امکان تاسیس کرسی زبان فارسی، در آستانه سفر آقای پروفسور فولتس به ایران(به منظور شرکت در سمینار «روابط روشنفکری و نوسازی اندیشه دینی در ایران و هندِ مسلمان طی دوران جدید/ قرون 15 تا 19 میلادی») انجام شد، نسبت به راه اندازی قریب الوقوع بخش ایران شناسی و نیز متعاقبا کرسی زبان فارسی(در سال آینده) در دانشگاه کنکوردیا توافق بعمل آمد. نامبرده که نویسنده کتاب ارزشمند «دین های جاده ابریشم» (اخیرا به فارسی ترجمه گردید) بوده و به زبان فارسی مسلط می باشد، طی این ملاقات علاوه بر توافقات کاری مذکور طی سخنانی به عدم شناخت کافی در غرب نسبت به فرهنگ و تاریخ اسلام و کشورهای اسلامی، بعنوان یکی از مهمترین علل اشتباهات پی در پی آنان در مواجهه با جهان اسلام اشاره نمود. [جل الخالق !!]

در این رابطه (و با توجه به تقاضای نامبرده) به نسبت به همکاری در تاسیس این کرسی های از طریق مشارکت در تامین کتب و منابع کتابخانه ای قول مساعد داده شد. همچنین با توجه به برگزاری سمینار بین المللی سالانه «انجمن بین المللی مطالعات خاورمیانه» در شهر مونترال (آبان ماه/ نوامبر) نظر به مسئولیت و مشارکت وی در سازماندهی و برنامه های این سمینار؛ زمینه های شرکت متناسب طرف ایرانی مورد بررسی قرار گرفت.

لازم به ذكر است كه تاكنون تعدادی از آثار آقای فولتز در این وب سایت معرفی شده اند. برای اطلاعات بیشتر در مورد وی اینجا را كلیك كنید.»[11]گویا این وب‌سایت تریبون رسمی و ویترین آثار آقای فولتز است. لینکها را ببینید.

[1] نقد و معرفی کتاب در منابع ذیل آمده است:

• Michel Desjardins, in Religiologiques (2006)

• Fereydun Vahman, in Iran and the Caucasus 9/1 (2005)

• Burzine K. Waghmar, in Iranian Studies 38/3 (2005)

• Jorunn Buckley, in Journal of the American Academy of Religion 73/3 (2005)

• Omid Safi, in Middle East Studies Association Bulletin 39/1 (2005)

• Hal W. French, in Interreligious Insight 3/2 (2005)

• Sajjad H. Rizvi, in Muslim World Book Review 25/4 (2005)

• Rachel Simon, in Association of Jewish Libraries Newsletter 24/3 (2005)

• Iain S. Palin, in The Baha’i Journal 21/5 (2005)

• Phillip Sinitiere, in Journal of Assyrian Academic Studies 18/2 (2004)

• Colleen Duggan, in Academia: an online magazine and resource for academic librarians (September 2004)

• Fariborz Rahnamoon, in Iran Zamin 4/3 (2004) (In Persian and in English)

• Dale Bishop, in The Muslim World 94/3 (2004)

• in One Country (April-June 2004)

• Glenn Masuchika, in Library Journal (April 15, 2004)

• Chris Jones, in Publishers Weekly (February 9, 2004)

• in International Review of Biblical Studies 50 (2004)

[2] عناوین هفتگانه برگزیده دور اول ( انتخاب شده از آثاری درباره ایران و ترکیه) چنین است ( دور بعدی این پروژه درباره هند و اروپای شرقی است):

1. Shiva Balaghi and Lynn Gumpert: Picturing Iran - Art, Society and Revolution, edited from Persian into Arabic by Arab Scientific Publishers

2. Richard Foltz: Spirituality in the Land of the Noble, from Persian into Arabic by Arab Scientific Publishers

3. Elif Shafak: The Flea Palace, from Turkish into Arabic by Cadmus Publishers

4. Ayfer Tunc: Mom and Dad will Pay You a Visit at their Convenience, from Turkish into Arabic by Cadmus Publishers

5. Sephr Zabih: The Mossadegh Era, from Persian into Arabic by Cadmus Publishers

6. Joya Blondel Saad: The Image of the Arabs in Modern Persian Literature, from Persian into Arabic by Cadmus Publishers

7. Josef Wiessehofer: Ancient Persia, from Persian into Arabic by Cadmus Publishers

[3] گزارش‌ها را می‌توانید در نشانی http://www.npage.org/article42.html بیابید. ازجمله «آنچه اعراب می‌خوانند» به عربی و انگلیسی:

"What Arabs Read" readership report in Arabic

"What Arabs Read" readership report in English

[4] همسربهایی ایشان، خانم وندی علاوه بر سابقه کار در دیگر ناشر بزرگ بهایی یعنی جرج رونالد (George Ronald, Publisher)، هم اکنون سمت‌های بسیاری در انواع مختلف تراست‌ها و بنگاه‌های تجاری – تبلیغی بهاییت دارد. در وب‌سایت آقای مومن (http://www.northill.demon.co.uk)چنین آمده است:

"We are both Baha'is and we have put together some introductory information about the Baha'i Faith if you would like to look at that. Wendi is a free-lance editor and publisher, working primarily with George Ronald, Publisher. She is also a soroptimist, chairman of the governing Board of the European Baha'i Business Forum, a trustee of the Multifaith Centre at the University of Derby, the chairman of the One World Trust, chairman of the executive board of the Bedford Council of Faiths, a member of the audit committee of the Bedfordshire Pilgrims Housing Association and a magistrate. Moojan is interested in the academic study of religion and, in particular, of the Baha'i Faith. "

[5] "Introduction to Shi'i Islam" (Yale University Press, 1985)

[6] "Finally there is the Baha'i faith, a distinctly modern religious tradition whose universalizing approach exceeds, and indeed attempts to subsume, all of its predecessors. Nothing evokes the Iranian origins of this now global religion more vividly than a visit to the beautiful Persian gardens surrounding Baha'i shrines of Acre and Haifa in Israel."

[7] Professional musician: 1978-86 (self-produced CD released 2002).

[8] نه چندان از باب جفنگ قافیه و تنگی شاعر، چه این که آقای فولتز با استناد به ضرب المثلی فارسی خود را اصفهانی و ایرانی دانسته است. همسر هنرمند (گویا عکاس و نقاش )ایشان خانم آفرودیت دیزیری نواب (APHRODITE DÉSIRÉE NAVAB) اصالتاً اصفهانی (جلفا؟) بوده و در مأموریت‌های آقای فولتز ( و البته تصادفی و بدون هیچ ارتباطی با پدر سوروس که اخیراً عمده فعالیت‌هایش را در آسیای میانه متمرکز کرده‌است) به آسیای میانه، با فارسی زبانان به نیکویی و روانی سخن می‌گفته‌اند. خانم نواب نویسنده مدخل آنتوان سو‌ر‌وگوین SEVRUGUIN, ANTOIN) )(عکاس مشهور ارمنی ایرانی دربار قاجار) در دائرة‌المعارف ایرانیکاست و اخیراً هم مقاله‌ای درباره عکسهای شیرین نشاط به این نشانی نوشته‌است :

" Unsaying Life Stories: The Self-Representational Art of Shirin Neshat and Ghazel ", Journal of Aesthetic Education, Vol. 41, No. 2, Summer 2007

[9] دسترسی به متن انگلیسی میسر نشد و بهتر دیدم که ترجمه به فارسی را هم نیاورم.

[10] «دین‌های جاده ابریشم»، ریچارد فولتز، ترجمه ع پاشایی، تهران، انتشارات فراروان، 1385 – معرفی مفصل کتاب - نه در سایت ناشر که - در سایت رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در کانادا آمده است به این نشانی:

http://www.farhangeiran.com/Silk-Road-June2007.htm

[11] http://www.farhangeiran.com/meeting%20Foltz2-June07.htm