آن چه در ادامه مي‌آيد مقدمه‌اي است در معرفي مرحوم کليني و کتاب کافي او که با اقتباس از برخي دروس رجالي حضرت آيت الله شبيري زنجاني و گويا به اشراف دانشمند محترم سيد محمد جواد شبيري تدوين و در بخش اطلاعات جانبي نرم‌افزار دراية‌النور منتشر شده‌است. من خود مدتها در اين برنامه مستنداتش را جستجو مي‌کردم تا اين که به صورت تصادفي به آن برخوردم. به‌نظرم رسيد که شايد دسترسي به اين اطلاعات مفيد که ظاهراً جاي ديگري هم نيامده است، چندان آسان نباشد و انتشار اينترنتي آن براي علاقمندان پژوهش در حديث شيعه و به ويژه کتاب کافي، خالي از فايده نيست.

مأخذ مطالب ذيل چنين است:

نرم‌افزار دراية النور – نسخه 2/1 – مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي 

رساله‌ای که جناب استاد صدرایی چندی پیش ضمن یادداشتی از آن سخن گفته‌اند،علی الظاهر اثری است از أبوالعباس الفضل بن حاتم النیریزی (310ه/922-923م) [1]که نسخه‌ای از آن در مجموعه‌ای حاوی 8 رساله به شماره 2031 در فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (ج8-ص652)به قلم مرحوم دانش‌پژوه توصیف شده‌است.

در مشخصات نسخه چنین آمده‌است:

(2031)

نسخ اسفندیار مازندرانی در 16ع1/1031 پایان عنوان شنگرف، نسخه در 1321 از آن سردار کابلی بوده‌است.

14س5/6*5/12، 496گ 12*20، کاغذ سپاهانی – جلد تیماج حنایی ضربی مقوایی.

مجموعه

.....5- مقالة النیریزی فی حوادث القرانات(442پ-465ر) از أبی العباس فضل بن حاتم نیریزی.

آغاز: مقالة النیریزی فی حوادث القرانات. من کلام أبی العباس الفضل بن حاتم النیریزی فی القرانات والکسوفات الدالة علی الفتن والحروب وما تدل علیه إلی آخر سنة 600 للهجرة وما بعدها. قال أبوالعباس النیریزی إن الذی حدانی علی استخراج ما دونته فی هذه المقالة ..... هو امتثال أمر مولانا المکتفی بالله أمیرالمؤمنین أبی محمد علی ابن المعتضد بالله أمیرالمؤمنین اطال الله بقائه وعزه فنقول...

انجام: إلی تمام سنة 600 للهجرة والحمد لله رب العالمین. استفتاج کلام الفضل بن حاتم النیریزی رحمه الله فیما تقدم له من القرانات و تحاویل السنین (458ر) ... ظفر فی غزوات بجنود و جیوش کمل القول بحمد الله ومنه.

شاید خالی از فایده نباشد متنی را که اغلب سایتهای مربوط به نیریز (همچونneyriz.edu.blogfa.com)در ترجمه فضل بن حاتم نیریزی – بدون ذکر مصدر اصلی و نویسنده این متن - آورده‌اند، نقل شود:

ابوالعباس فضل بن حاتم نیریزی ، ستاره شناس و ریاضی دان نامدار ایرانی در سده سوم و اوایل سده چهارم ه.ق می زیسته است . او در نیریز ولادت یافت . تاریخ تولد وی دانسته نیست . اما با توجه به شرح احوال و تاریخ وفاتش می‌بایست در نیمه اول سده سوم ه.ق زاده شده باشد . تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش فرا گرفت . پس از آن ، مقارن با حكومت المعتضد بالله ( حكومت 279-289 ه.ق ) شانزدهمین خلیفه عباسی به بغداد مهاجرت كرد . شایان ذكر است كه اولین حوزه علمی اسلامی در بغداد تأسیس شد و نهضت علمی اسلامی در این شهر در زمان منصور ، ابو جعفر عبدالله ( حكومت 198-218 ه.ق ) به اوج خود رسید سده سوم ه.ق كه ابو العباس نیریزی به بغداد هجرت كرد ، عصر طلایی علوم در بغداد محسوب می شد . فضل بن حاتم ظاهراً تا اواخر دوره مكتفی بالله ( حكومت 289-295 ه.ق) هفدهمین خلیفه عباسی در بغداد بود.

پس از جستجو و یادداشتي که از احوال ميرزا باقر بواناتي آوردم، فاضل محترم جناب آقاي صدرايي خويي فرمودند که خوب است باقي اطلاعات مربوط به بواناتي هم در اينجا بيايد، شايد که به کار کسي آيد و گوشه‌اي از تاريخ را روشن‌تر کند.

      از گوشه و کنار گزارش‌هايي متفاوت و احياناً ضد و نقيض درباره بواناتي هست که تنقيح و تنظيم آنها فراغتي مي‌خواهد. برخي بواناتي را مسلمان دو آتشه و مجاهد في سبيل الله خوانده و برخي او را مدعي نبوت و شريعتي التقاطي دانسته‌اند و برخي هم – همچون حاجي پيرزاده در سفرنامه‌اش- او را عليرغم جد و جهد در دعوت به اسلام، بي مبالات نسبت به ظواهر شريعت توصيف کرده‌اند.

از اين ميان تشکيک در نسبت تفسير الحديث به محمد عزت دروزة جالب است که احتمال داده‌اند همان تفسيري باشد که بواناتي به ترتيب نزول آیات تأليف کرده (به نظر استاد ايرج افشار،  بواناتي احتمالا نويسنده مفتاح الفرقان في ترتيب سورالقرآن نيز بوده باشد که نسخة خطي آن در کتابخانه براون موجود است - فهرست توصيفي نسخه هاي خطي شرقي متعلق به ادوارد براون فقيد ص 292)و فرزندش محمد ميرزا الباقرسردبير مجله البلاغ در بيروت - که از قضا از نزديکان و دوستان دروزه هم بوده – در پی چاپ اين تفسير بوده‌است.

خلاصه آنچه در ادامه اين يادداشت مي‌آيد، قطعاتي است که احياناً در چينش پازلي از چهره "اين ايراني عجيب" – به تعبير مرحوم عبدالحسين نوايي- به کار آيد.